خداوند در سوره حج (آيه 28) ضمن بيان فريضه بزرگ «حج» سخن از «ايام معلومات» گفته است که مومنان بايد در آن به ياد خدا باشند. يکي از تفسيرهاي معروف «ايام معلومات» که در روايات نيز آمده است، 10 روز اول ذي‌الحجه است. بنابراين، هم شب‌هاي آن عزيز است و هم روزهاي آن.

 

در حديثي از رسول خدا (ص) مي‌خوانيم که عبادت و کار نيک در هيچ ايامي به اندازه اين ايام (10 روز اول ماه ذي‌الحجه) فضيلت ندارد.

 

افزون بر اين‌ها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در اين ماه و ياد و خاطره مراسم با شکوه حج و معنويت و برکات آن، حال و هواي ديگري به انسان مي‌دهد، مخصوصا براي کساني که در سلک زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته‌اند، يا با ياد و خاطره آن‌ها همراهند.

 

وجود دو «عيد» مهم اسلامي عيد قربان (عيد اضحي) و عيد غدير ‌(عيد ولايت) و روز «عرفه» و خاطره دعاي عجيب و بسيار گران‌بهاي امام حسين (ع) در عرفات، شکوه و عظمت خاصي به اين ماه بخشيده و سزاوار است همه مومنان (مخصوصا جوانان پاک‌دل) از فضاي آکنده از معنويت اين ماه، غافل نشوند و در خودسازي و تهذيب نفس بکوشند که به پيشرفت‌هاي مهمي نائل مي‌شوند.

 

 

اعمال ماه ذي‌الحجه

 

اعمال اين ماه بر دو قسم است:

 

اول اعمالي که مشترک است ميان دهه اول، دوم اعمالي که مختص به ايام خاصي است.

 

اعمال مشترک دهه اول:

 

1- امام صادق (ع) مي‌فرمايد: پدرم حضرت امام باقر(ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذي‌الحجه، هر شب ميان نماز مغرب و عشاء اين دو رکعت نماز را ترک مکن،‌ در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را مي‌خواني، پس از ‌آن اين آيه (آيه 142 سوره اعراف) را مي‌خواني:

 

وَ وَاعَدْنَا مُوسَي ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قَالَ مُوسَي لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ.

 

با موسي 30 شب وعده کرديم، و آن را با 10 شب ديگر کامل کرديم، در نتيجه ميقات پروردگارش به 40 شب اتمام يافت و موسي‏ به برادرش هارون گفت: در ميان قوم من جانشينم باش و اصلاح کن و راه اهل فساد را پيروي مکن.

 

اگر چنين کني، در ثواب حاجيان، و اعمال حج آن‌ها شريک مي‌شوي.

 

2- روزه گرفتن در 9 روز اول. در روايتي از امام موسي کاظم (ع) نقل شده است که هر کس 9 روز اول ذي‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را براي او مي‌نويسد.

 

3- ابوحمزه ثمالي از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت، از روز اول تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب اين دعا را مي‌خواند:

 

اللَّهُمَّ هَذِهِ الْأَيَّامُ الَّتِي فَضَّلْتَهَا عَلَي الْأَيَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا قَدْ بَلَّغْتَنِيهَا بِمَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ فَأَنْزِلْ عَلَيْنَا مِنْ بَرَکَاتِکَ وَ أَوْسِعْ عَلَيْنَا فِيهَا مِنْ نَعْمَائِکَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهْدِيَنَا فِيهَا لِسَبِيلِ الْهُدَي وَ الْعَفَافِ وَ الْغِنَي وَ الْعَمَلِ فِيهَا بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَي اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ يَا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوَي وَ يَا سَامِعَ کُلِّ نَجْوَي وَ يَا شَاهِدَ کُلِّ مَلَإٍ وَ يَا عَالِمَ کُلِّ خَفِيَّةٍ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَکْشِفَ عَنَّا فِيهَا الْبَلاءَ وَ تَسْتَجِيبَ لَنَا فِيهَا الدُّعَاءَ وَ تُقَوِّيَنَا فِيهَا وَ تُعِينَنَا وَ تُوَفِّقَنَا فِيهَا لِمَا تُحِبُّ رَبَّنَا وَ تَرْضَي وَ عَلَي مَا افْتَرَضْتَ عَلَيْنَا مِنْ طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ وَ أَهْلِ وِلايَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُکَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ،

 

خدايا اين روزها روزهايي است، که بر ساير روزها برتري و شرافت دادي و به لطف و رحمتت مرا به آنها رساندي، برکاتت را بر ما فرو فرست و از نعمت‌هايت در اين روزها بر ما وسعت ده. خدايا از تو مي‏‌خواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي، و ما را در اين روزها به راه هدايت و پاکدامني و بي‏‌نيازي و عمل در آنها به آنچه مي‏‌پسندي و خشنود مي‏‌شود هدايت فرمايي، خدايا از تو درخواست مي‏‌کنم، اي جايگاه هر شکوايه و اي شنواي هر راز و نياز و اي حاضر در هر جمع، و اي داناي هر نهان، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي و در اين روزها بلا را از ما برگرداني و دعايمان را مستجاب گرداني و نيرويمان دهي و ياري‏مان نمايي و به آنچه اي پروردگار ما دوست داري و خشنود مي‌‏شود موّفقمان بداري و بر اموري که از طاعتت و طاعت رسولت و اهل ولايتت بر ما واجب نمودي توفيقمان دهي. خدايا از تو درخواست مي‏‌کنم اي مهربان‏ترين مهربانان، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستي،

 

وَ أَنْ تَهَبَ لَنَا فِيهَا الرِّضَا إِنَّکَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ وَ لا تَحْرِمْنَا خَيْرَ مَا تُنْزِلُ فِيهَا مِنَ السَّمَاءِ وَ طَهِّرْنَا مِنَ الذُّنُوبِ يَا عَلامَ الْغُيُوبِ وَ أَوْجِبْ لَنَا فِيهَا دَارَ الْخُلُودِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَتْرُکْ لَنَا فِيهَا ذَنْبا إِلا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّا إِلا فَرَّجْتَهُ وَ لا دَيْنا إِلا قَضَيْتَهُ وَ لا غَائِبا إِلا أَدَّيْتَهُ وَ لا حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِلا سَهَّلْتَهَا وَ يَسَّرْتَهَا إِنَّکَ عَلَي کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ اللَّهُمَّ يَا عَالِمَ الْخَفِيَّاتِ يَا رَاحِمَ الْعَبَرَاتِ يَا مُجِيبَ الدَّعَوَاتِ يَا رَبَّ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ يَا مَنْ لا تَتَشَابَهُ عَلَيْهِ الْأَصْوَاتُ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا فِيهَا مِنْ عُتَقَائِکَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّارِ وَ الْفَائِزِينَ بِجَنَّتِکَ وَ النَّاجِينَ بِرَحْمَتِکَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ وَ صَلَّي اللَّهُ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ وَ سَلَّمَ عَلَيهِم تَسليماً.

 

و خشنودي خود را در اين روزها به ما ارزاني کني، که به يقين‏ تو شنواي دعايي و از خيري که در اين ايام از عالم بالا نازل مي‏‌کني، ما را محروم مساز و از گناهان ما را پاک ساز، اي داناي نهان‌ها و در اين روزها خانه جاودان را بر ما واجب گردان. خدايا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و گناهي را براي ما باقي بگذار جز آنکه‏ ببخشي و نه اندوهي جز آنکه برطرف کني و نه بدهي جز آنکه بپردازي و نه غايبي جز آنکه به ما برساني و نه حاجتي از حاجات دنيا و آخرت جز آنکه هموار و آسان نمايي، به يقين تو بر هر چيز توانايي. خدايا اي داناي‏ نهان، اي رحم‏ کننده به اشک‌هاي روان، اي اجابت‏ کننده دعاها، اي پروردگار زمين‌ها و آسمان‌ها، اي‏ آن‏که صداها بر او اشتباه نشود، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ما را در اين روزها از آزادشدگان و رهاگشتگان از آتش و رسيدگان به بهشت، و از نجات‏ يافتگان قرار ده به مهرباني‌ات اي مهربان‏‌ترين مهربانان و درود خدا بر آقايمان محمّد و همه اهل بيتش.

 

4- آن پنج دعايي را بخواند که به فرموده امام باقر (ع) خداوند آن را به وسيله جبرئيل براي حضرت عيسي (ع) هديه فرستاد، تا در ايام اين دهه، آن‌ها را بخواند. آن پنج دعا چنين است:

 

(1) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَي کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (2) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَدا (3) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ (4) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَي کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (5) حَسْبِيَ اللَّهُ وَ کَفَي سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَيْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَي أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِي‏ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَي.

 

(1)گواهي مي‌‏دهم که معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريک است، فرمانروايي و سپاس براي اوست، خير تنها به دست اوست‏ و او بر هرچيز تواناست(2)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريک است، يکتا و بي‏‌نياز است‏ همسر و فرزندي نگرفته است.(3)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريک است، يکتا و بي‏‌نياز است‏ نه زاده و نه زاييده شده است و برايش هيچ همتايي نيست.(4)گواهي مي‏‌دهم معبودي جز خدا نيست، يگانه و بي‏ شريک است، فرمانروايي و سپاس براي اوست، زنده مي‏‌کند و مي‏‌ميراند و اوست زنده‏‌اي که نمي‏‌ميرد، خير تنها به دست اوست، و او بر هرچيز تواناست.(5)خدا مرا بس است و کفايت مي‏‌کند، خدا گوش فرا دهد براي آن‏که او را بخواند، وراي خدا نهايتي نيست، گواهي مي‏‌دهم براي‏ خدا به آنچه دعوت کرد، و خدا بيزار است از هرکه از او بيزاري جويد، و آخرت و دنيا از آن خداست.

 

سپس حضرت عيسي (ع) پاداش فراواني را براي 100 مرتبه خواندن اين پنج دعا ذکر فرمود. مرحوم «علامه مجلسي» گفته است: اگر کسي هر روز هر يک از اين پنج دعا را 10 مرتبه بخواند( که در مدت 10 روز هر کدام را 100 مرتبه خوانده است) به روايت عمل کرده است. البته اگر هر روز هر دعايي را 100 مرتبه بخواند بهتر است.

 

5- در هر روز، از اين دهه، اين تهليلات (لااله‌الا الله‌ها‌) را که از اميرالمومنين نقل شده است بخواند و اگر روزي10 مرتبه بخواند بهتر است:

 

لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ اللَّيَالِي وَ الدُّهُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَ الشَّجَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُونِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ فِي اللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَ فِي‏ الصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الرِّيَاحِ فِي الْبَرَارِي وَ الصُّخُورِ. لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنَ الْيَوْمِ إِلَي يَوْمِ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ.

 

معبودي جز خدا نيست به شمار شب‌ها و روزگاران، معبودي جز خدا نيست به شمار امواج درياها، معبودي جز خدا نيست و رحمت او از آنچه گرد مي‏‌آورند بهتر است، معبودي جز خدا نيست، به شمار خارها و درختان، معبودي جز خدا نيست به شمار موها و کرک‌ها، معبودي جز خدا نيست به شمار سنگ‌ها و کلوخ‌ها، معبودي جز خدا نيست به شمار بهم‏ خوردن پلک‌ها، معبودي جز خدا نيست در شب چون سياهي بنمايد و در صبح چون سپيدي سر برآورد، معبودي جز خدا نيست به شمار بادها در صحراها و کوه‌ها، معبودي جز خدا نيست از امروز تا روز دميده شدن در صور.

 

 

اعمال مختص روز‌ها و شب‌هاي اين ماه

 

روز اول ماه: روز اول ماه ذي‌الحجه روز مبارکي است و براي آن چند عمل نقل شده است:

 

1- روزه گرفتن. در روايتي از امام موسي بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذي‌الحجه را روزه بگيرد، خداوند براي وي پاداش عظيمي را مي‌نويسد.

 

2- خواندن نماز حضرت فاطمه (ع). مرحوم «شيخ طوسي» فرموده است: مستحب است در اين روز، نماز حضرت فاطمه (ع) را بخواند و اين نماز چهار رکعت است (هر دو رکعت به يک سلام) و همانند نماز حضرت اميرالمومنين (ع) است در هر رکعت يک مرتبه سوره حمد و 50 مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبيح حضرت فاطمه (ع) را بگويد، آنگاه بخواند:

 

سُبْحَانَ ذِي الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِيفِ سُبْحَانَ ذِي الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِيمِ سُبْحَانَ ذِي الْمُلْکِ الْفَاخِرِ الْقَدِيمِ سُبْحَانَ مَنْ يَرَي أَثَرَ النَّمْلَةِ فِي الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ يَرَي وَقْعَ الطَّيْرِ فِي الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَيْرُهُ

 

منزّه است آن داري عزّت بلندمرتبه شريف، منزّه است آن داراي عظمت بسيار با شکوه بزرگ، منزّه است‏ آن داراي فرمانروايي گرانمايه ازلي، منزّه است آن‏که جاي پاي مورچه را بر سنگ صاف بيند، منزّه است آن‏که چگونگي گذر پرنده را در هوا بيند، منزّه است آن‏که او چنين است، و جز او چنين نيست.

 

3- نيم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت يک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره «قل هو‌الله» و ده مرتبه آيةالکرسي و ده مرتبه سوره «انا انزلنا» را بخواند.

 

4- هر کس از ظالمي خوف داشته باشد در اين روز بگويد:

 

« حَسْبِي حَسْبِي حَسْبِي مِنْ سُؤَالِي عِلْمُکَ بِحَالِي

 

مرا کافي است، مرا کافي است، مرا کافي است، آگاهي تو به حالم از درخواست من.» تا خداوند او را از شر آن ظالم حفظ کند.

 

روز هشتم ماه: روز هشتم ذي‌الحجه را "ترويه" مي‌نامند و به روايت امام صادق(ع) روزه در آن، کفاره گناهان زيادي است.

 

 

تقويم اين ماه

 

اول ماه ذي‌الحجه: روز ولادت حضرت ابراهيم خليل (ع)، پيامبر بزرگ و بت شکن و بنا کننده خانه کعبه است.

 

همچنين بنا بر نقل «شيخ طوسي» اين روز، روز ازدواج امير مومنان علي (ع) و حضرت صديقه کبري فاطمه زهرا (س) (در سال دوم هجري ) است.

 

روز هفتم ماه ذي‌الحجه: وفات امام محمد باقر (ع) ( در سال 114) در چنين روزي واقع شده است.

روز هشتم ماه ذي‌الحجه: اين روز را روز« ترويه» مي‌نامند. «ترويه در لغت به معناي سيراب کردن و آب ذخيره نمودن است». در سابق که در عرفات آب نبود، حجاج روز هشتم آب براي وقوف در عرفات در روز نهم از مکه با خود مي‌برند.

 

روز نهم ذي‌الحجه: روز عرفه است که روزي بسيار با فضيلت است و حاجيان آن روز را در صحراي عرفات به ياد خدا هستند، همچنين اين روز مصادف است با سالروز شهادت حضرت مسلم‌بن عقيل (ع) در شهر کوفه ( در سال 60 هجري قمري).

 

روز دهم ماه ذي‌الحجه:‌ روز عيد قربان است که از اعياد مهم اسلامي است.

 

روز پانزدهم ماه ذي‌الحجه: در چنين روزي ميلاد مسعود حضرت امام علي النقي (ع) در سال 212 هجري قمري واقع شده است.

 

روز هجدهم ماه ذي‌الحجه: روز عيد سعيد غدير، عيد ولايت و امامت، از اعياد مهم اسلامي است. آن روز پيامبر گرامي اسلام (ص) به فرمان خداوند، علي (ع) را به امامت و جانشيني خود منصوب کرد. اين واقعه در سال دهم هجري در سرزمين «خم» نزديکي مکه کنار غدير (برکه آبي) واقع شد. و لذا آن را عيد «غدير خم» مي‌نامند. مرحوم «علامه اميني» در کتاب شريف «الغدير» که در 11 جلد نوشته شده است، روايات فراواني را از طريق اهل سنت راجع به جريان غدير خم، نقل مي‌کند که جاي ترديدي براي هيچ فرد با انصافي باقي نمي‌گذارد.

 

روز بيست و چهارم ماه ذي‌الحجه: روز «مباهله» است، روزي است که رسول خدا (ص) با نصاراي نجران «مباهله» کرد، و پيش از آن که مباهله صورت گيرد مسيحيان نجران، پشيمان شده و از مباهله صرف نظر کردند. اين جريان در سال دهم هجري واقع شده است.

 

همچنين در اين روز حضرت اميرالمومنين علي (ع) در حال رکوع انگشتر خود را به سائل داد و آيه (إِنَّمَا وَلِيُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤتُونَ الزَّکاةَ وَ هُم راکِعُونَ) در همين رابطه نازل شد.

 

روز بيست و پنجم ماه ذي‌الحجه: روز نزول سوره «هل اتي» است. پس از آن که حضرت علي (ع) حضرت فاطمه (ع)، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و جناب فضه، براي اداي نذر خويش که براي شفاي امام حسن و امام حسين (ع) کرده بودند، سه روز روزه گرفتند و در روز اول غذاي افطار خود را به مسکين دادند و با آب افطار کردند و در روز دوم به يتيم و روز سوم به اسير دادند اين سوره در مدح آنان نازل شد.

 

 

اعمال مشترک اول هر ماه:

 

1- هنگام رؤيت هلال دعايي را که در «صحيفه سجاديه» آمده است بخواند که بسيار پرمعناست:

 

أَيُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِيعُ الدَّائِبُ السَّرِيعُ الْمُتَرَدِّدُ فِي مَنَازِلِ التَّقْدِيرِ الْمُتَصَرِّفُ فِي فَلَکِ التَّدْبِيرِ آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِکَ الظُّلَمَ وَ أَوْضَحَ بِکَ الْبُهَمَ وَ جَعَلَکَ آيَةً مِنْ آيَاتِ مُلْکِهِ وَ عَلامَةً مِنْ عَلامَاتِ سُلْطَانِهِ فَحَدَّ بِکَ الزَّمَانَ وَ امْتَهَنَکَ بِالْکَمَالِ وَ النُّقْصَانِ وَ الطُّلُوعِ وَ الْأُفُولِ وَ الْإِنَارَةِ وَ الْکُسُوفِ فِي کُلِّ ذَلِکَ أَنْتَ لَهُ مُطِيعٌ وَ إِلَي إِرَادَتِهِ سَرِيعٌ سُبْحَانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِکَ وَ أَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِي شَأْنِکَ جَعَلَکَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ فَأَسْأَلُ اللَّهَ رَبِّي وَ رَبَّکَ وَ خَالِقِي وَ خَالِقَکَ وَ مُقَدِّرِي وَ مُقَدِّرَکَ وَ مُصَوِّرِي وَ مُصَوِّرَکَ ،

 

اي آفريده فرمانبردار، رونده کوشا و شتابان، رفت‏ وآمد کننده در منزلگاه‌هاي معيّن، اي متصرف در چرخ‏ گردان تدبير، ايمان آوردم به آن کس ‏که با تو تاريکي‌ها را روشن کرد و آنچه را که به سختي مي‏‌توان يافت آشکار ساخت و تو را نشانه‏‌اي از نشانه‏‌هاي چيرگي و علامتي از علائم قدرت خود قرار داد، پس زمان را به تو محدود ساخت و گاهي تو را به نقص و گاهي به کمال و وقتي به طلوع و زماني به غروب و حالتي پر نور و حالتي گرفته، مسخّر خويش کرد، تو در تمام اين حالات مسّخر اويي و به سوي اراده‏‌اش‏ شتاباني، منزّه است او چه عجيب است تدبيري که در حق تو به کار برده، و چه دقيق است آنچه درباره تو انجام داده، تو را کليد ماهي‏ براي کارهايي نو ساخته، پس از پروردگار که پروردگار من‏ و توست، و آفريننده من‏ و توست، و مهار مقدّرات من‏ و تو در کف قدرت اوست، و صورتگر من و توست،

 

أَنْ يُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَجْعَلَکَ هِلالَ بَرَکَةٍ لا تَمْحَقُهَا الْأَيَّامُ وَ طَهَارَةٍ لا تُدَنِّسُهَا الْآثَامُ هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفَاتِ وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّيِّئَاتِ هِلالَ سَعْدٍ لا نَحْسَ فِيهِ وَ يُمْنٍ لا نَکَدَ مَعَهُ وَ يُسْرٍ لا يُمَازِجُهُ عُسْرٌ وَ خَيْرٍ لا يَشُوبُهُ شَرٌّ هِلالَ أَمْنٍ وَ إِيمَانٍ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَي مَنْ طَلَعَ عَلَيْهِ،

 

مي‏‌خواهم که بر محمّد و خاندانش درود فرستد، و تو را ماه برکتي قرار دهد، که گذشت روزگاران آن را از بين نبرد و ماه پاکي که گناهان آن را آلوده نگرداند، هلال ايمني از آفات و سلامتي‏ از زشتي‌ها، هلال خوش طالعي برکنار از بد يمني و مبارکي بدون گرفتاري و آسايش بدون دشواري‏ و خير بدون شرّ، هلال ايمني و امان و نعمت و احسان و سلامت و اسلام، خدايا بر محمّد و خاندانش درود فرست و ما را از پسنديده‏‌ترين کساني قرار ده که اين ماه بر آنان طلوع کرده،

 

وَ أَزْکَي مَنْ نَظَرَ إِلَيْهِ وَ أَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِيهِ وَ وَفِّقْنَا اللَّهُمَّ فِيهِ لِلطَّاعَةِ وَ التَّوْبَةِ وَ اعْصِمْنَا فِيهِ مِنَ الْآثَامِ وَ الْحَوْبَةِ وَ أَوْزِعْنَا فِيهِ شُکْرَ النِّعْمَةِ وَ أَلْبِسْنَا فِيهِ جُنَنَ الْعَافِيَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَيْنَا بِاسْتِکْمَالِ طَاعَتِکَ فِيهِ الْمِنَّةَ إِنَّکَ أَنْتَ الْمَنَّانُ الْحَمِيدُ وَ صَلَّي اللَّهُ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِيهِ عَوْنا مِنْکَ عَلَي مَا نَدَبْتَنَا إِلَيْهِ مِنْ مُفْتَرَضِ طَاعَتِکَ وَ تَقَبَّلْهَا إِنَّکَ الْأَکْرَمُ مِنْ کُلِّ کَرِيمٍ وَ الْأَرْحَمُ مِنْ کُلِّ رَحِيمٍ آمِينَ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ

 

و پاکيزه‌‏ترين کساني‏ که به آنها نظر نموده و خوشبخت‏‌ترين کساني‏ که در آن به بندگي تو گردن نهاده‏‌اند و ما را در اين ماه توفيق توبه عنايت کن و از گناه حفظ فرما و از انجام نافرماني‏‌ات‏ بازدار و اداي شکر نعمتت را به ما ارزاني کن و لباس‌هاي عافيت را بر ما بپوشان و به سبب انجام طاعت کامل، نعمتت را در اين ماه بر ما تمام کن، زيرا که تو بس بخشنده ستوده‏‌اي، و درود خدا بر محمّد و خاندان پاکش و براي ما از جانب خود در اين ماه مددي برسان، بر انجام آنچه ما را به آن خوانده‏‌اي از اطاعت واجبت و آن را بپذير، همانا تو کريم‏‌تر از هر کريمي و مهربان‏تر از هر مهرباني، آمين آمين اي پروردگار جهانيان.

 

2- خواندن هفت بار سوره «حمد».

 

3- خواندن نماز اول ماه در روز اول، و آن دو رکعت است، در رکعت اول بعد از «حمد»، 30 مرتبه «قل هو الله احد» مي‌خواند( به عدد روزهاي ماه) و در رکعت دوم 30 مرتبه «انا انزلنا»، و بعد از نماز صدقه‌اي در راه خدا مي‌دهد؛ ( و اگر مستحقي حاضر نيست، براي او کنار بگذارد) در بعضي از روايات اسلامي آمده است، هر کس چنين کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.

 

در بعضي از احاديث آمده است:‌ بعد از نماز، اين دعا را ( که پرمعنا و پربرکت و مشتمل بر آيات گرانبها و مناسبي از قرآن مجيد است) بخواند:

 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلا عَلَي اللَّهِ رِزْقُهَا وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِي کِتَابٍ مُبِينٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ إِنْ يَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ وَ إِنْ يُرِدْکَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِيلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَي اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّي کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْدا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ

 

به نام خدا که رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش هميشگي است، هيچ جنبنده‌‏اي در زمين نيست، مگر اينکه روزي او بر خدا است و قرارگاه‏ و امانگاهش را خدا مي‏‌داند، همه اينها در کتابي روشن است. به نام خدا که رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش هميشگي است، اگر خدا به تو زياني رساند، جز او کسي برطرف‏ کننده آن نيست و اگر خيري را براي تو بخواهد، فضل او را بازگرداننده‏‌اي نيست، آن را به هرکس از بندگانش‏ بخواهد مي‏‌رساند و او آمرزنده و مهربان است. به نام خدا که رحمتش بسيار و مهرباني‏‌اش هميشگي است، خدا به زودي پس از دشواري آساني‏ قرار مي‏‌دهد، آنچه خدا خواست همان شود، نيرويي نيست مگر به خدا، خدا ما را بس است و نيکو کارگشايي است، کارم را به خدا وامي‏‌گذارم‏ که خدا بيناي به بندگان است، معبودي جز تو نيست، من از ستمکاران بودم، پروردگارا من به آنچه‏ از خير برايم فرود آري نيازمندم، پروردگارا مرا تنها مگذار، که تو بهترين وارثاني.

 

4- از اموري که بر آن تأکيد شده است، سه روز روزه گرفتن درهر ماه است. مرحوم «علامه مجلسي» در «زاد المعاد» مي‌گويد: مطابق مشهور، اين سه روز،‌ پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.

 

سنت است که همه ماه شعبان را روزه بدارد و در 10 ماه ديگر، سه روز آن را، روزه بگيرد. و اگر اين سنت از او فوت شد، قضاي آن را بجاي آورد و حتي اگر در تابستان انجام آن دشوار باشد، در زمستان قضا نمايد.

 

در روايتي از امام صادق (ع) آمده است: « کسي که اين سه روز را روزه مي‌گيرد، مراقب باشد، با کسي جدال و تند خويي نکند و اگر نسبت به او خسارتي شد، درگذرد. و اگر در اين ايام روزه باشد و به منزل برادر مومني رفت و از او خواسته شد که افطار کند، اجابت دعوت مومن و افطار کردن، 70 برابر برتر است از روزه داشتن».

 

به هر حال سه روز روزه گرفتن در هر ماه ( به نحوي که گذشت) پاداش فراواني دارد و مورد تأکيد قرار گرفته است.